Hayır Diyebilme Becerisi

Hayır demek her zaman kolay bir şey değildir. Çoğu kişi hayır demekte zorlanır, çünkü kolaylıkla yanlış anlaşılmaya neden olabilir.  Aslında hayır, net bir seçim anıdır. Dolaylı da olsa sizi yansıtır. “Hayır, bunu yapmayacağım” çünkü bu benim gerçeğim değil.” “Hayır, size yardım edemeyeceğim, çünkü yetiştirmem gereken bir işim var.” “Hayır, kabul etmiyorum, çünkü seninle aynı fikirde değilim.” “Hayır, teşekkür ederim, istemiyorum, buna ihtiyacım yok.” Bütün bu ifadeler  “Ben buyum; değer verdiğim şey bu; yapacağım ve yapmayacağım şey bu; böyle davranmayı seçiyorum.”  demektir.

İlişkilerimizde diğerlerini önemseriz, severiz, isteklerine evet deriz, işbirliği yaparız ve onları memnun ederiz. Bunlar ilişkilerde önemli unsurlardır. Ancak kendi benliğimizi korumak da önemlidir. Kendi sınırlarımızı korumak için hayır demeye ihtiyaç vardır.

Küçük bir çocuk annesine karşı kendi varlığını, iradesini ve isteklerini güçlü bir hayırla sergilemektedir. “Hayır onu giymeyeceğim, parktan ayrılmayacağım, o yemeği yemeyeceğim” derken çocuk, benliğini ortaya koymaktadır. Benliğimizi ve haklarımızı korumak için sadece çocukluğumuzda değil, yaşam döngümüzün diğer evrelerinde de güçlü ve etkili hayır demenin yollarını bulmak gerekir.

Hayır Demenin Sınırları

Bencillik mi ediyorum, yoksa kendimi mi gerçekleştiriyorum? Bu sorunun cevabını bulmak için, kendini gerçekleştirme ile bencillik arasındaki çizgiye bakmak gerekir. Hastanede yatan bir arkadaşınızın çiçeklerini sulamayı reddeder misiniz? Bir iş arkadaşınızın projesini bitirmesine destek olur musunuz? Hayır demenin sınırı nedir?

Hayır diyebilmek, ilkelerinize ve değerlerinize aykırı olmadığı zaman yararlıdır.  Cömert olmak, destekleyici olmak güzel bir şeydir. Ancak kişisel bütünlük, kişilerarası güvenin kurulmasında yardımseverlik kadar önemlidir. Örneğin bir arkadaşınız akşam sizinle birlikte olmadığı halde, ailesine sizinle olduğunuzu söylemenizi istediğinde, kendinizi dürüst olarak tanımlıyorsanız, bu sizin değerlerinizle ters düşebilir. Bu durumda hayır demek, kişisel bütünlüğünüzü korumanıza yardımcı olur.

Hayır diyebilmek, sizi başkalarının sömürüsünden koruduğu zaman yararlıdır. Bazı insanlar sizden birçok şey, hatta hayal bile edemeyeceğiniz şeyler isteyebilir. Kendinizi yardımsever ve verici biri olarak tanımlıyorsunuz; ancak kendisi için kredi çekmenizi isteyen bir arkadaşınıza hayır diyemediğinizde, olabilecek tüm riskleri siz karşılamak zorunda kalabilirsiniz. Yine başka bir örnekle; okulda, kendisi not almayan ama sürekli sizden notlarınızı isteyen ya da raporları zamanında teslim edemeyen iş arkadaşınızın sürekli sizden yardım talep etmesine hayır demezseniz, bütün bu işlerin sizin göreviniz olmasından kaçamazsınız.

Hayır diyebilmek, sizi en yakınlarınız tarafından istismar edilmekten koruduğunda yararlıdır. Ne yazık ki, yakın ilişkilerimiz çoğu zaman bize en çok zarar veren ilişkilerdir. Önem verdiğimiz ve sevdiğimiz insanlar en güçlü duygularımızı uyandırır. Yanlış yapmaktan ve onları kaybetmekten korkarız. Bu nedenle onların istekleri karşısında hayır demekte zorlanırız. Örneğin, yetişkin kızının yaşadığı ilişkiye yerli yersiz müdahale eden ve her seferinde kızına ne yapması gerektiğini hatırlatan bir anneyle, kızını ele alalım. Bu kız, bir yetişkin olmasına rağmen, annesini üzmekten korktuğu için annesinin istismar edici müdahalelerine hayır diyemediğinde, kendi haklarını koruyamaz.

Hayır diyebilmek, kendinizi yanlış yolda bulduğunuzda geri dönmenizi sağlayacaksa yararlıdır. Düğün gününüz yaklaşıyor ve evlenme bir hata olacaksa, işe gitmek size çok acı veriyorsa, aileniz istiyor ama siz o üniversitede okumak istemiyorsanız, güçlü bir hayır ile kendi yaşamınızın kontrolünü tekrar elinize alabilirsiniz. Ancak burada ki hayır, iki yönlüdür. Bir şeye hayır dediğinizde, bir tercihte bulunuyor ve diğer şeyden vazgeçmiş oluyorsunuz. Gittiğiniz yoldan geri döndüğünüzde, yeni karşılaşacağınız durumların yaratacağı stresi de göze alabilmeniz gerektiğini unutmamalısınız.

Memnun Edici Bir Kişi Misiniz?

Bazı insanlar diğerlerini mutsuz edecek herhangi bir eylemde bulunmaktan sürekli kaçınır. Bu tarz insanlar “memnun edici” kişiler olarak tanımlanır.  Memnun edici kişi, ilişki odaklıdır, başkasının duymak istediğini otomatik olarak söyler, başkasının fikirlerine katılır veya tereddüt etmeden başka birinin gündemine boyun eğer. Memnuniyet, sosyal olarak sıklıkla “hoş” olarak algılanır, genellikle çok sevilir. Memnun edici olmanın bir maliyeti yok gibi görünür. Halbuki memnun eden kişilerin, kendi kararları yoktur ve böyle davrandıkları için de takdir edilmezler.  Uzun vadede kendi haklarını korumayan biri, öfke biriktirir ve duygusal olarak zarar görebilir. Mücadele etmekten korkabilir, size baskı yapanlara karşı çıkmada zorlanabilirsiniz ama bu kendinizi korumak için gereklidir.

Hayır Diyebilme Adımları

Hayır diyebilmek, iş yaşamı ve gündelik ilişkilerde denge kurmada çok büyük bir işlev görür. Hayır, “evet”inizi daha anlamlı kılar. Hayır diyebildiğinizde, insanlar her konuda sizden bir yardım istemek yerine,  daha anlamlı isteklerle gelmeye dikkat ederler. Bu sizi genel yardım edici olmaktan çıkarır, sizi belli bir konuda danışılacak ya da yardım istenebilecek biri yapar.

Burada önemli bir sınır çizgisi yer almaktadır. Her şeye hayır demek de, ilişkilerinizi zedeler.

Hayır demek zor gelirse, yavaşlayın ve otomatik olarak verdiğiniz “evet” cevabınızı,  “düşüneceğim” ile değiştirin. “Bunun hakkında düşüneceğim” kontrolü sizi kontrol altına alır, Hayır için zemini yumuşatır, aslında önemli faktörleri tarttığınızı gösterir ve en önemlisi size bir şeyleri derinlemesine düşünme fırsatı verir.

Üslubunuzu yumuşatın: Sert bir şekilde hayır demek yerine ne yapamayacağınızı belirtin. “Bundan rahatsızım” demeyi deneyin. “Yapmamayı tercih ederim.”, “…… yapmayı tercih ederim.”, “Burada aynı fikirde olmadığımızı kabul edelim.”, “Bu iyi/ güzel/ilginç bir plan, ama yapamayacağım.”

Duygularınızı dinleyin: Duygularınız size ne hissettiğinizi söyler. Durumdan rahatsızsanız ve kendinizi baskı altında hissediyorsanız sakinliğiniz koruyarak hayır diyebilirsiniz. Bu sizi daha sonra yaşayacağınız, duygusal patlamalardan koruyacaktır.

Başka sorumluluklarınızı gözden geçirin: Bencil ve umursamaz görünmek yerine, sorumluluklarınızı hatırlatın. “Yardım etmeyi çok isterdim, ancak o zaman anneme/eşime/ meslektaşıma/öğrencime yardım etmeyi kabul ettim ve onu hayal kırıklığına uğratamam.”

Nasıl hayır diyeceğinizi tasarlayın: Açık, saygılı bir Hayır tasarlayabilir ve yolunuza ne çıkarsa çıksın onu tekrar etmeye devam edebilirsiniz. “Başka bir proje üstlenemem, çünkü programım çok dolu.” Hayır cümlesini tekrarlamak papağan tekniği dediğimiz yöntemdir ve işe yarayabilir. Sakin bir şekilde konuşmayı kısa kesme pratiği yapabilirsiniz. “Tatlım, sen ve ben bu konuda aynı fikirde değiliz. Sohbeti kapatalım.”

Bazen de sadece karşınızdakini dinleyerek, açıklamasız, mazeretsiz ve kısa, net, bir kelimelik “Hayır” diyebilme, sorunu kökünden çözecektir.